niedziela, 20 marca 2016

23:06  ,   No comments

Przyczynki do założeń cywilizacyjnych

Definicje cz.1 - Czyli w trybie przypomnienia uwarunkowania Polskiej Racji Stanu

Spis treści

1. Cywilizacja

  1. stan rozwoju społeczeństwa w danym okresie historycznym, uwarunkowany stopniem opanowania przyrody przez człowieka
  2. ogół dóbr materialnych, środków i umiejętności osiągnięty przez określone społeczeństwo w danej epoce historycznej
/Encyklopedia PWN
Zauważmy zatem na marginesie, że każdy hipotetyczny system cywilizacyjny, jak na przykład tzw. Cywilizacja Polska Wojtasa nie spełnia tych wymogów.

2. Państwo

 - Jest to organizacja społeczna o charakterze, politycznym, terytorialnym i suwerennym. Jej zadaniem jest organizowanie i koordynowanie pracy dużych grup społecznych.
Wyróżnia się dwie definicje państwa: politologiczną i prawna.

  • Definicja politologiczna mówi że:

Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów [wg Mariusz Gulczyński: Nauka o polityce, Wyd. Druktur, Warszawa 2007].

  • Natomiast definicja prawna mówi:

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy: stałą ludność, suwerenną władzę, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Współcześnie wyróżnia się cztery rodzaje państw:

  • Państwo niewolnicze – charakterystyczną cechą jest występowanie niewolników oraz ich właścicieli.
  • Państwo feudalne – charakteryzuje się występowaniem feudalnej własności ziemi należącej do niedużej części społeczeństwa np. duchowieństwa.
  • Państwo kapitalistyczne – cechą rozpoznawczą jest występowanie prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą.
  • Państwo socjalistyczne – cechuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych.
/Wikipedia

 3. Prawo

Pojęcie prawa

Pojęcie prawa ma wiele znaczeń, najczęściej rozumiemy go jako zbiór norm postępowania na terenie danego kraju, ustalony przez władze państwowe z uwzględnieniem norm zwyczajowych. Według Celsusa (jurysty rzymskiego) „Prawo jest tym, co dobre i słuszne”. Pojęcie prawa można rozumieć na dwóch płaszczyznach: podmiotowej i przedmiotowej.
Pojęcie prawa w znaczeniu podmiotowym - to zbiór uprawnień jednostki, służący zabezpieczeniu jej interesów.
Pojęcie prawa w znaczeniu przedmiotowym - to zbiór norm prawnych norm postępowania, których naruszenie grozi sankcjami.

Normy prawne

Normy prawne (łac.norma - reguła, przepis), wzór postępowania w danej sytuacji np. rodzice powinni zameldować dziecko po urodzeniu. W razie nie przestrzegania tej normy rodzicom grozi grzywna. Normy prawne zawierają nakaz, zakaz lub dozwolenie.

Normy składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
  • Hipoteza - określa, do kogo jest kierowana (kto jest adresatem) oraz okoliczności, w których ma zastosowanie.
  • Dyspozycja - przez nakaz, zakaz lub dozwolenie określa zachowanie adresata.
  • Sankcja - zawiera konsekwencje prawne, w razie niedostosowania się do normy.

Według innej teorii normy prawne składają się z dwóch różnych norm tj:
  • Sankcjonalnej - zawierającej hipotezę i dyspozycję.
  • Sankcjonującej - zawierającej hipotezę i dyspozycje będącą w rzeczywistości sankcją.
Normy prawne mogą mieć różne rodzaje:
  • Autonomiczne - gdzie adresat i normodawca stanowią ten sam podmiot.
  • Heteronomiczne - gdzie adresat i normodawca to dwa różne podmioty.
  • Indywidualne - regulujące zachowanie imiennie konkretnego podmiotu w sytuacji jednorazowej,
  • Generalne - dotyczące wszystkich zainteresowanych.
  • Nakazujące - dyspozycja zawiera nakaz (np. nakaz skrętu w lewo).
  • Zakazujące -mdyspozycja zawiera zakaz (np. nie kradnij).
  • Uprawniające - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania.
  • Bezwzględnie obowiązujące - należy się zastosować bez możliwości jakiegokolwiek wyboru,
  • Względnie obowiązujące - stosowane wówczas, gdy podmioty prawa innych reguł niż wyraża dyspozycja.
  • Obowiązujące na obszarze całego państwa.
  • Obowiązujące w określonym terenie.
Przepis prawny
Przepis prawny to podstawowy zapis ustawy lub rozporządzenia. Może występować w formie artykułu, punktu, podpunktu, ustępu, czy paragrafu. Z przepisów prawnych można odczytać normy prawa, choć nie są to jednoznaczne formy. Przykład przepisu prawnego nakazującego: art. 266 „Przed przesłuchaniem świadka uprzedza się go o prawie do odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań”.
/Joanna Sapeta, http://ulinks.net/081d

 4. Jednostka
 Podstawowy podział to:
  • Człowiek
  • Osoba

Jednostka ludzka, w filozofii personalistycznej jednostka ludzka jest wyrazem osoby i osobowości w świecie materialnym poprzez ciało i jego wymogi. Losy osoby są zatem uzależnione od warunków, w jakich przebywa, żyje i działa jednostka. Jednostka ludzka jest narzędziem realizacji celów osoby, współtworzenia nowej cywilizacji i kultury.
W filozofii marksistowskiej jednostka ludzka jest bytem przyrodniczo-społecznym, kształtującym własną świadomość zgodnie z zasadą, że nie świadomość (urojona i abstrakcyjna osoba) określa byt, ale, że "właśnie byt określa świadomość".
Pierwszym elementem rozwoju świadomości jest wyartykułowanie przez byt ludzki słowa, będącego narzędziem porozumiewania się, określenia stanu poznania, myślenia, czyli stania się homo sapiens - jednostką ludzką.
/Encyklopedia WIEM

Osoba, pojęcie osoby odgrywa ważną rolę w filozofii współczesnej, szczególnie w antropologii filozoficznej i w personalizmie.
Spór wokół osoby w filozofii ma długą historię. Wyraziście zarysował się w XIX w., czemu dał wyraz m.in. L. Feuerbach wprowadzając pojęcie "całkowitego człowieka" i "osobowości". Uznał, że osoba jest tożsama z ludzkim przyrodniczym bytem, a jej cechy wchodzące w skład osobowości: jaźń i świadomość są bez przyrody niczym - "pustą, pozbawioną istoty abstrakcją".
Tomistyczny personalizm charakteryzuje osobę jako przeciwieństwo jednostki. Osoba bowiem określa człowieka jako istotę rozumną, wolną, autonomiczną, niezniszczalną i decydującą o własnym losie. Jednostką może rozporządzać zwierzchność ziemska, osobą - jedynie i wyłącznie rzecznik Osoby Bożej na ziemi - Kościół.
N. Hartmann w swojej koncepcji filozoficznej człowieka odróżnia "indywidum duchowe" i osobę. Pojedyncza izolowana osoba jest wg niego, podobnie jak wcześniej dla L. Feuerbacha, a następnie dla K. Marksa, tylko abstrakcją. Rzeczywista osoba może istnieć jedynie w koegzystencji i wspólnocie z innymi osobami, w obrębie obejmującego je, wspólnego świata duchowego.
Cechami konstytutywnymi osoby są: świadomość, aktywność, wolność woli, celowa działalność. /http://portalwiedzy.onet.pl/68664,,,,osoba,haslo.html

Człowiek, z punktu widzenia filozofii swoisty przedmiot refleksji dany jako psychofizyczna całość, ukonstytuowana przez równoczesne bytowanie w 2 wymiarach: cielesno-fizycznym, łączącym cz. ze światem przyrody, z którego się ewolucyjnie wywodzi i do którego jako gatunek biologiczny należy, oraz - w najogólniejszym tego słowa znaczeniu - duchowym, odróżniającym go od reszty ziemskich stworzeń, kwalifikującym go jako byt rozumny, obdarzony możliwościami twórczymi, zmysłem metafizycznym, zdolnością refleksji nad sobą i otaczającym światem itp., działający w sposób świadomy, odnoszący siebie do innych ludzi, do świata wartości i idei, a często też do szeroko pojętej transcendencji (absolut, Bóg). Natura i wzajemne relacje tych 2 wymiarów ludzkiej egzystencji, a nawet zasadność ich wyodrębnienia, pozostają sprawą otwartą. W niektórych ujęciach o charakterze radykalnym człowieka uważa się za byt bądź wyłącznie cielesny (skrajny materializm, np. mechanicyzm J.O. de La Mettrie), bądź wyłącznie duchowy (skrajny spirytualizm), z reguły jednak przy analizach fenomenu człowieka uwzględniane są oba wymiary. Obecnie analizy takie stanowią zwłaszcza domenę antropologii filozoficznej, dawniej prowadzone były w ramach różnych dziedzin i nurtów filozofii.
Początki filozoficznej refleksji nad człowiekiem wiąże się z Sokratesem, u którego miała ona charakter głównie etyczny. Platon łączył istotę człowieka z ideą człowieczeństwa; głosił dualizm ciała i uwięzionej w nim nieśmiertelnej duszy, z którą człowiek powinien się utożsamić, by następnie, poprzez samodoskonalenie się, móc ją, a więc i samego siebie, z ciała wyzwolić. Arystoteles, zgodnie ze stworzoną przez siebie teorią hylemorfizmu twierdził, że człowieka, będącego z istoty substancją działającą, tworzą integralnie ze sobą zespolone: dusza, która sumując w sobie właściwości dusz roślinnej, zwierzęcej i myślącej, stanowi tu formę substancjalną, oraz ciało - wynik oddziaływania owej formy na materię pierwszą. Jego poglądy przejął św. Tomasz z Akwinu, wzbogacając pojęcie istoty człowieka o istnienie osobowe, w którym upatrywał podstawę jego jedności i wyjątkowości; stworzoną przez Boga duszę ludzką uznał za nieśmiertelną i niezależną od ciała, które mając ją za formę, istnieje jej istnieniem. Wg R. Descartes'a człowiek jest splotem 2 substancji: myślącej (res cogitans - element duchowy, rozum) i rozciągłej (res extensa - ciało), które będąc w nim w zasadzie rozdzielone, kontaktują się poprzez szyszynkę; o istocie człowieka decyduje jednak myślenie (cogito ergo sum). W filozofii XVIII-XIX w. zagadnienie istoty człowieka rozpatrywano biorąc pod uwagę jego udział w historii lub ogólniej - w procesie dziejowym (G.W.F. Hegel), traktując go jako współtwórcę i element społeczności oraz systemów ekonomicznych (A. Comte, K. Marks) czy rozważając jego dokonania w zakresie tworzenia wartości etycznych, religijnych, kulturowych itp. (L. Feuerbach, F. Nietzsche, M. Stirner). Był to czas kształtowania się nowych nauk o człowieku: socjologii, antropologii społecznej, antropologii kulturowej i psychologii, co wywarło znaczący wpływ na filozoficzną refleksję antropologiczną.
W XX w. nowe spojrzenie na człowieka zaproponowały: psychoanaliza, podkreślając rolę popędów i głębszych, nie penetrowanych dotąd, podświadomych pokładów psychiki ludzkiej (Z. Freud), egzystencjalizm, który centrum swojej refleksji uczynił problem wolności i odpowiedzialności człowieka, prezentując go jako istotę samotną, zdaną na przypadkowość istnienia (J.-P. Sartre, A. Camus), filozofia dialogu, dla której istotę człowieka określać ma nie zespół immanentnych cech, ale relacja tzw. spotkania z in. ludźmi i z Bogiem (M. Buber, E. Levinas); eksponowano też, jak np. w dziele M. Heideggera, swoistość ludzkiej egzystencji i to, że na mocy danego mu uposażenia człowiek podejmować winien refleksję nad całością bycia, dążąc do odsłonięcia jego tajemnicy. W dziejach myśli antropologicznej ukuto szereg określeń, z których każde stanowiło próbę syntetycznego ujęcia istoty człowieka, m.in.: zoon politikon (zwierzę społeczne; autorem jest Arystoteles), animal rationale (zwierzę rozumne),animal metaphysicum (zwierzę metafizyczne, tj. zdolne do recepcji doznań pozazmysłowych), homo religiosus (człowiek religijny), homo ludens(człowiek grający, bawiący się), animal symbolicum (zwierzę zdolne do operowania symbolami). Refleksję nad religijnymi aspektami bytowania człowieka, uzupełniającą istotnie dociekania filozoficzne, rozwija antropologia religijna, w chrześcijaństwie także antropologia biblijna i personalizm.
/http://portalwiedzy.onet.pl/123356,,,,czlowiek,haslo.html
5. Grupa

Definicja:

Grupa społeczna to zbiór obiektów typu człowiek, współpracujących ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb. Grupa taka charakteryzuje się trwałą strukturą i ma wypracowane mechanizmy współdziałania, zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
Więcej:

Rodzaje grup społecznych:

Ze względu na wielkość grupy społeczne dzieli się na:
  • grupy małe – kilku- lub kilkunastoosobowe, umożliwiające bezpośrednie stosunki między członkami (np. rodzina, grupy rówieśnicze);
  • grupy duże – charakteryzują je minimalne kontakty bezpośrednie lub ich brak, gdyż duża liczebność uniemożliwia nawiązywanie bezpośrednich stosunków między ich członkami (np. grupa zawodowa, narody).
Ze względu na stopień sformalizowania grupy społeczne dzieli się na:
  • grupy formalne – posiadają ściśle określone struktury, cele, normy, często wyznaczane z zewnątrz. Działalność określają prawo i przepisy (np. partie polityczne, Związek Harcerstwa Polskiego);
  • grupy nieformalne – powstają spontanicznie, w ich ramach występują instytucje nieformalne, a zasady działania wynikają ze wzajemnych interakcji (np. grupy koleżeńskie, subkultury młodzieżowe).
Ze względu na typ więzi grupy społeczne dzieli się na:
  • grupy pierwotne – w ich ramach istnieją więzi emocjonalne oparte na kontaktach osobistych. Grupy takie cechuje niewielka liczebność, przy czym przynależność do takiej grupy nie zawsze jest dobrowolna (np. rodzina, grupa rówieśnicza);
  • grupy wtórne – przynależność do nich wynika z dobrowolnego wyboru, cechuje je duża liczebność, a tworzone są dla osiągnięcia określonego celu (np. partie polityczne).
Ze względu na stopień ograniczoności liczby członków grupy społeczne dzieli się na:
  • grupy zamknięte (ekskluzywne) – stosując liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć nowych członków, na przykład urodzenie, status majątkowy, rodzaj wykonywanego zawodu (np. kluby biznesmenów, związki rodzin arystokratycznych);
  • grupy otwarte (inkluzywne) – są dostępne dla wszystkich chętnych (np. osiedlowe koła szachowe);
  • grupy ograniczone – stosują różne kryteria przyjmowania członków, np.: wykonywany zawód, wiek, jednak nie tak rygorystyczne jak grupy ekskluzywne (np. klub emerytów, kluby lekarzy).

Cechy grup społecznych:

  • Względna długotrwałość związku
  • Względnie spójny i podobny system wartości
  • Wspólny cel działania
  • Podobne poglądy - przekonania
  • Struktura (budowa) i hierarchia (zależność i podporządkowanie)
  • Funkcjonowanie systemów normatywnych(norm prawnych, moralnych, obyczajowych, religijnych)
  • Pełnienie określonych ról społecznych
  • Posiadanie określonych pozycji - statusów społecznych
  • Wzajemne oddziaływanie na siebie - interakcje społeczne
  • Różnorodne formy aktywności
  • Zachodzenie procesu socjalizacji i resocjalizacji
  • Istnienie określonych więzi międzyludzkich
  • Istnienie wewnętrznego systemu kontroli i sankcji
  • Poczucie świadomej identyfikacji z grupą (solidaryzm)
  • Poczucie odrębności wobec innych grup

Interakcje w grupie społecznej:

  • solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie,
  • rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia,
  • wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie,
  • dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii
  • wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć i życzeń,
  • orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie,
  • pytanie i prośby o zorientowanie, o informację, potwierdzanie,
  • pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia,
  • pytania, prośby o sugestię, pokierowanie,
  • niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych,
  • ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc,
  • ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie.

Zadania i role lidera grupy:

  • koordynowanie działalności grupy,
  • ustalanie celów i polityki grupy,
  • planowanie sposobów i środków osiągnięcia celu grupowego,
  • doradztwo merytoryczne
  • reprezentowanie grupy na zewnątrz,
  • koordynowanie stosunków wewnątrzgrupowych (przydzielanie, nagradzanie i karanie)
  • prowadzenie arbitrażu i mediacji,
  • wzór zachowań dla innych,
  • symbol grupy,
  • ogniskowanie odpowiedzialności na sobie,
  • tworzenie ideologii i procedur postępowania grupy,
  • uczuciowe wiązanie członków grupy,

Style kierowania grupami:

  • Demokratyczny - Kierownik zachęca grupę do samodzielnego podejmowania decyzji
  • Liberalny - Kierownik pozostawia zupełną swobodę członkom grupy jeśli chodzi o podejmowanie decyzji

Jednostka a grupa społeczna :

Konformizm – to postawa i zachowanie jednostki, polegająca na ścisłym podporządkowaniu się normom, systemom wartości, wzorcom zachowań i myślenia oraz powszechnie przyjętym poglądom obowiązującym w danej grupie społecznej. Konformizm oznacza również zmianę opinii lub zachowania człowieka pod naciskiem innych. Czynnikiem powodującym nasilenie postaw konformistycznych jest niskie mniemanie o sobie, czynnikiem osłabiającym jest z kolei wysoka samoocena.
Pozytywne aspekty konformizmu:
  • czynnik integracji społecznej.
Negatywne aspekty konformizmu:
  • upowszechnianie naśladownictwa,
  • propagowanie zachowawczości,
  • może doprowadzić do alienacji jednostki.
Cechy osób a stopień konformizmu:
  • płeć osoby poddawanej i płeć osób wywierających nacisk – kobiety łatwiej ulegają naciskowi,
  • zdolność twórczego myślenia – osoby posiadające tą umiejętność nie ulegają naciskom grupy,
  • wiara we własne siły – wysoka samoocena utrudnia uleganie naciskom,
  • przekonanie o własnych kompetencjach – powoduje niepoddawanie się naciskom,
  • pozycja członka grupy – najbardziej konformistyczne są osoby najwyżej cenione przez grupę,
  • motywacja – osoba mająca silnie rozwiniętą motywację będzie konformistą jeżeli w ten sposób zrealizuje zamiary.
Rodzaje zachowań konformistycznych:
  • oczekuje nagrody lub chce uniknąć kary – uleganie,
  • chce się upodobnić do innej osoby lub grupy osób, pod wpływem których pozostaje – proces ten nazywa się identyfikacją,
  • przyjmuje za własne normy, wartości, postawy i poglądy obowiązujące w grupie lub charakteryzujące inną osobę – co nazywa się internalizacją, czyli uwewnętrznieniem.
Postawą przeciwną wobec konformizmu jest nonkonformizm. Charakteryzuje się on zarówno odrzuceniem, jak i nieposłuszeństwem wobec obowiązujących w danej grupie wartości, norm, zwyczajów, obyczajów i autorytetów.
 6. Świadomość
 - To podstawowy i fundamentalny stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie lub autonomicznie).

Łaciński wyraz określający świadomość: conscientia, pochodzi od „con” – „z” i „scientia” – „wiedza”. „Conscientia” oznaczało wiedzę dzieloną z kimś, często wiedzę tajną, dzieloną pomiędzy konspiratorami, jednak w metaforycznym sensie oznaczać może „wiedzę dzieloną z samym sobą”, wskazując na intymny, dostępny jedynie dla doświadczającego, charakter świadomego doświadczenia. Z łacińskiej nazwy "conscientia" wywodzą się określenia świadomości w wielu językach europejskich, np. ang.: "consciousness", fr. "conscience", wł. "coscienza").

Zakres pojęcia

Przez pojęcie "świadomość" można rozumieć wiele stanów - od zdawania sobie sprawy z istnienia otoczenia, istnienia samego siebie, poprzez świadomość istnienia swojego życia psychicznego aż po świadomość świadomą samej siebie. W tym pierwszym przypadku świadomość mają niektóre zwierzęta, a świadomość samego siebie posiadają ludzie i najprawdopodobniej szympansy. Nie jest jasne, czy samoświadomość ma tylko Homo sapiens. W odróżnieniu od pozostałych, Świadomość Świadoma Samej Siebie posiada naturę niedualną.
Świadomość otoczenia (czyli czujność) może być pewnego rodzaju odwzorowaniem cech środowiska w umyśle. Jednym z przejawów tak rozumianej świadomości jest reprezentacja obiektów postrzeganych wzrokowo. Badania Williama T. Newsome nad neuronami okolicy środkowej skroniowej (ang. middle temporal, MT) pokazały że ich wyładowania odpowiadają obserwowanym przez makaki cechom ruchu (prędkość i kierunek).
Świadomość samego siebie to rodzaj reprezentacji swojego organizmu na tle reprezentacji środowiska. Taką świadomość stwierdzono u szympansów, po zaobserwowaniu faktu, że małpy te, gdy zaznaczono na ich twarzy plamę, starały się ja wytrzeć, gdy zobaczyły swe odbicie w lustrze. Podobną zdolność wykazują niemowlęta ludzkie około drugiego roku życia. Samoświadomość to, z kolei, wiedza o procesach jakie zachodzą między odwzorowaniami, czy też reprezentacjami umysłowymi.
/Wikipedia
 7. Mentalność
 - To charakterystyczny sposób myślenia i odnoszenia się do rzeczywistości, wynik przyjęcia określonych zasad i wartości, które wyznaczają sposób zachowania jednostki lub grupy społecznej. Wyróżnia się dwa podstawowe typy mentalności:
1)mentalność indywidualistyczna – wynika z przekonania, że interesy i potrzeby jednostki są nadrzędne wobec interesów i potrzeb zbiorowości, dlatego zadaniem państwa jest tworzenie takich zasad, przepisów i norm prawnych, które przyczyniać się będą do pomyślności i rozwoju każdego człowieka;
2)mentalność kolektywistyczna – jej podstawą jest założenie, że społeczność jest autonomicznym podmiotem, jednostka zaś jego częścią. Zadaniem państwa, jako wyraziciela woli grupy, jest więc ochrona interesu zbiorowego. W tej sytuacji prawa jednostki są podporządkowane woli większości. W zależności od skali rozbieżności, między systemem zasad i wartości preferowanych przez dane społeczne i państwo a mentalnością człowieka (grupy), w różny sposób mogą ujawniać się jego zachowania wobec rzeczywistości, począwszy od bierności, poprzez bunt, aż do całkowitego aktywnego negowania istniejącego porządku politycznego i gospodarczego.
/na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
8. System wartości
Termin "wartość" ma – według Tatarkiewicza – charakter terminu pierwotnego, niedefiniowalnego, wyjaśnianego albo przez zastąpienie go innym terminem (np.."dobro"), albo przez przybliżające jego sens omówienie. Wartość zatem może być własnością rzeczy lub rzeczą posiadającą tą własność, może być własnością dodatnią lub ujemną, może być wreszcie symbolem tego, co cenne, jak ma to miejsce w ekonomii. Natomiast w teorii wartości można zająć stanowisko obiektywizmu aksjologicznego (rzeczy mają wartość same przez się), bądź stanowisko subiektywizmu aksjologicznego (rzeczy nie posiadają wartości, to my ją im nadajemy), bądź stanowiska pośrednie relatywizmu, relacjonizmu czy wariabilizmu (np. historycystycznego) wskazujące  to, że wartości są zawsze określane w relacji  do czegoś lub do kogoś, że zmieniają się w przestrzeni i czasie. Rozumienie wartości jako obiektywnych i bezwzględnych określa Tatarkiewicz mianem maksymalizmu aksjologicznego, pozostałe zaś stanowiska – mianem minimalizmu aksjologicznego. Sam autor nie był zwolennikiem jakieś jednej teorii wartości, lecz skłaniał się ku odmiennym teoriom w zależności od charakteru wartości : poznawczych (prawdy), estetycznych (piękna), etycznych (dobra).

9. Religia
- System wierzeń i praktyk, określający relację pomiędzy różnie pojmowaną sferą sacrum (świętością) i sferą boską, a określonym społeczeństwem, grupą lub jednostką. Manifestuje się ona w wymiarze doktrynalnym (doktryna, wiara), w czynnościach religijnych (np. kult czy rytuały), w sferze społeczno-organizacyjnej (wspólnota religijna, np. Kościół) i w sferze duchowości indywidualnej (m.in. mistyka).
Relacja jednostki do sacrum koncentruje się wokół poczucia świętości – chęci zbliżenia się do sacrum, poczucia lęku, czci czy dystansu wobec niego.
W 2012 roku 59% ludzi uważa się za osoby religijne, 23% nie, a 13% deklaruje się jako ateiści.
Według różnych szacunków istnieje od 4200 do 10 000 religii. Samych wyznań chrześcijańskich jest ok. 41 tysięcy

Pojęcie

Klasyczne pojęcia religii charakteryzują się trzema cechami, są to: indukcyjne, empiryczne i istotne. Są też zwykle koncepcjami dualistycznymi, to znaczy według nich religia to para spojonych ze sobą elementów – wiary i kultu.
Hobbes pisze: „religii (...) naturalnej dwa są elementy składowe: jednym jest wiara, to znaczy wierzenie, że istnieje Bóg i że wszystkim rządzi, drugim zaś jest kult. Niektórzy badacze krytykują ten pogląd jako uproszczony. Bohdan Chwedeńczuk uważa, że jest to określenie zbyt wąskie z trzech powodów. Zakłada monoteizm (trudno odmawiać religijności grupom politeistycznym). Zakłada teizm, zaś religią niewątpliwie jest buddyzm który teizmu w sobie nie zawiera. Wreszcie jest zbyt wąskie bo zakłada że religią naturalną jest religia monoteistyczna.

Robert Pirsig pisze: „Jeżeli jedna osoba ma jakieś urojenia nazywamy to szaleństwem. Jeżeli wiele osób cierpi na to samo urojenie nazywamy to religią.”

Durkheim stwierdza że „Religia jest systemem powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, to znaczy rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną wspólnotę moralną zwaną kościołem. Dla Durkheima, inaczej niż dla Hobbesa religia nie może być luźnym nagromadzeniem wierzeń, ale ich systemem. Każdy składnik jest powiązany z innym, a wyjęcie jednego nie może odbyć się bez naruszenia całości. Zwraca też uwagę fakt, że system religijny generuje społeczność. Nie ma więc religii prywatnej – jest tylko zbiorowa.

Luter pisze: „Bóg i kult tworzą wzajemny związek, jedno nie może żyć bez drugiego, gdyż Bóg musi być zawsze Bogiem jakiegoś człowieka lub ludu. Należy zauważyć, że o ile u Hobbesa kult i wiara jest współwystępująca, u Durkheima powiązana systemowo, u Lutra już konieczna.

Bergson stwierdza że”...nie ma religii bez rytów i ceremonii. Tym aktom religijnym przedstawienia służą przede wszystkim jako okazja... akty te wypływają z wiary, lecz jednocześnie same na nią oddziałują i umacniają ją; jeżeli bogowie istnieją, to należy oddawać im cześć; lecz bogowie zaczynają istnieć właśnie dopiero wtedy, gdy pojawia się kult”. Pozorna sprzeczność tej wypowiedzi tłumaczona jest najczęściej w następujący sposób. Kult wypływa zatem tutaj z pewnego rodzaju „paleowiary”, która przekształcając się w wiarę bogatszą, sprawia „że bogowie zaczynają istnieć”.

Scheler: „Religia jest religijnym poznaniem i myśleniem, jak też szczególnym rodzajem czucia (wartości), wyrazu (język, modlitwa, kult) oraz religijnego chcenia i działania (w służbie Bogu i religijnej moralności)”. Scheler jako przedstawiciel nurtu fenomenologii uważał, że z istnienia aktu religijnego można wnioskować o istnieniu Boga. Akt jest zawsze czynem indywidualnym i społecznym, manifestuje bowiem na zewnątrz wewnętrzne uczucie.

Brughtman: „Religia to zainteresowanie doświadczeniami uznawanymi za doświadczenie najwyższych wartości; oddanie mocy czy mocom, o których sądzi się, że tworzą, wzmagają i zachowują te wartości; oraz wyrażanie tego zainteresowania i oddania czy to w obrzędach symbolicznych czy w innych zachowaniach jednostkowych i zbiorowych”. Definicja Brightmana nie przywiązuje wagi do socjalnej, społecznej roli religii.

Cycero: wywodził ten termin od łacińskiego relegere (Odczytać na nowo), co u niego oznacza „drobiazgowe oddawanie czci bogom”. Laktacjusz zaś od religare (wiązać, spajać), wyjaśniając jego sens jako „odnowienie więzi między człowiekiem i Bogiem”, a św. Augustyn wywodzi go od reeligare (wybierać ponownie).

Definicja Tielego-Söderbloma: Religią nazywamy w sensie ogólnym stosunek pomiędzy człowiekiem i potęgą nadludzką, w którą on wierzy i od której czuje się zależny. Stosunek ten znajduje swój wyraz w specjalnych uczuciach (zaufanie i lęk), wyobrażeniach (wiara) i czynnościach (modlitwy, obrzędy, wśród nich specjalne ofiary), a także w wypełnianiu moralnych przykazań. Wspólna definicja Tielego-Söderbloma to przykład klasycznej definicji relacyjnej – zob. C. P. Tiele, N. Söderblom, Kompendium der Religionsgeschichte, Berlin 19316, s. 3. Por. C. P. Tiele, Elements of the Science of Religion, t. II, Edinburgh-London 1899, s. 15; N. Söderblom, Einführung in die Religionsgeschichte, Uppsala 1921.

Gustav Mensching: Religia to przeżyciowe spotkanie człowieka z tym, co święte oraz wyrażona w działaniu odpowiedź człowieka uwarunkowana i określona przez świętość.

Rudolf Otto: Religia jest doświadczeniem misterium, które realizuje się, gdy człowiek otwiera się dla wrażeń rzeczywistości wiecznych, które objawiają się na drodze doczesności. [...] To sfera, w której człowiek spotyka się z tajemniczą rzeczywistością (misterium tremendum) poznawaną w przeżyciu emocjonalnym (sensus numinosum).

Helmuth von Glasenapp: Religia jest wiarą w istnienie nadnaturalnych, osobowych lub nieosobowych mocy, wyrażającą się w myśleniu, chceniu i postępowaniu; od mocy tych człowiek czuje się zależny, stara się je dla siebie pozyskać lub też usiłuje się do nich wznieść.

Clifford Geertz: Religia to system symboli, kształtujących mocne, wszechobejmujące, trwałe nastroje i motywacje, za pośrednictwem najogólniejszego ładu istnienia, którym nadano status takiej faktyczności, że nastroje te i motywacje wydają się osobliwie rzeczywiste.

Zygmunt Freud: Hipotezy filozoficzne Feuerbacha i społeczne Marksa Freud uzupełnił argumentami psychologicznymi, uznając, iż religia to nerwica natręctw. Freud powołał się tu na perspektywę antropologiczną, ontogenetyczną i etnologiczną

Erich Fromm: Religią jest każdy system myśli i działań, podzielany przez pewną grupę, który dostarcza jednostce układu odniesienia i przedmiotu czci, których potrzeba stanowi pierwotne wyposażenie psychiki ludzkie.

Fryderyk Engels: Religia jest fantastycznym odzwierciedleniem w ludzkich głowach tych sił zewnętrznych, które rządzą codziennym bytem ludzi; odzwierciedleniem, w którym siły ziemskie przybierają postać sił nadziemskich.

Melford Elliot Spiro: Religia jest to instytucja złożona z kulturowo ustalonych interakcji z kulturowo zakładanymi nadludzkimi istotami.

Jaap van Oosten: W każdej kulturze znajdziemy zespół wierzeń, praktyk i instytucji, który wyjaśnia pochodzenie i naturę porządku kulturowego i podtrzymuje jego istnienie. Ten zespół wierzeń, praktyk i instytucji zwykle jest uznawany przez antropologów za religię. Religie zwykle zakładają wiarę w osobowe postacie, ale nie stanowi to konieczności (jak wskazuje przykład klasycznego buddyzmu). Stanowi ją natomiast domena kultury, uważana za najbardziej podstawową przez samych uczestników. Religia nadaje znaczenie ich egzystencji i ich światu i nie może być zredukowana do żadnego innego porządku kulturowego.

10. Relacje międzyludzkie
Nawiązywać relacje to reagować, Reagować to rozumieć siebie. Rozumieć siebie to być oświeconym. Relacje międzyludzkie są szkołami oświecenia. / Anthony de Mello
Tak mówi o relacjach międzyludzkich hinduski jezuita i psychoterapeuta. Jeden z czołowych amerykańskich psychologów Eliot Aronson mówi o relacjach: " człowiek jest istotą społeczną". Do właściwego funkcjonowania psychiki (a co za tym idzie również ciała) niezbędne jest utrzymanie właściwych kontaktów z innymi ludźmi. Człowiek jako istota społeczna przebywa i kontaktuje się z innymi ludźmi. Życie zbiorowe wymaga społecznego komunikowania się, czyli przekazywania informacji oraz porozumiewanie się i zapewnienie łączności ("kanałów" przekazywania wiadomości). Proces ten może się dokonywać za pomocą języka oraz różnych znaków i symboli. Bardzo ważna w jest komunikacja ustna lub pisemna lecz ogromne znaczenie ma tzw. komunikacja niewerbalna, czyli komunikacja, która nie posługuje się słowami lub używa słów do przekazywania szerszego znaczenia niż słownikowe.
Do komunikacji pozawerbalnej możemy zaliczyć:
- obrazowość języka,
- scenerię,
- język ciała.
Komunikowanie się z innym człowiekiem jest procesem bardzo ważnym. Od tego jak przebiega zależy zadowolenie lub niezadowolenie człowieka ale też interakcja na drugiego człowieka.
Interakcja społeczna za słownikiem socjologicznym jest to wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, oddziaływanie grup albo jednostki i grupy, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania (jakakolwiek forma kontaktu między dwiema osobami - uśmiech, dezaprobata, gest, rozmowa, ostentacyjna obojętność, niechęć, wrogość, nienawiść itp - przekazanie jakiekolwiek komunikatu).
Interakcje dzielą się na:
  1. zadaniowe (ponad 50% - wymiana informacji, propozycje, pytania, zalecenia, poglądy, oceny dotyczące zadania);
  2. emocjonalne - związane z atmosferą w grupie, budowanie więzi emocjonalnej, atrakcyjność interpersonalna (ponad 45% - ludzie przekazują sobie emocje, pochwały, reprymendy, rozładowują konflikty).
Według amerykańskiego filozofa, psychologa społecznego A.Mead'a, istotą interakcji jest wysyłanie przez organizmy funkcjonujące we własnym środowisku, sygnałów i gestów, które określają jego sposób działania.
Interakcja zachodzi wówczas, gdy:
  • jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim środowisku
  • inny organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój sposób postępowania, wysyłając zarazem swoje sygnały
  • pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich wpływem swoje działanie.
Znaki i gesty są najistotniejszym nośnikiem interakcji, oraz nie muszą one mieć charakteru symbolicznego w sensie kulturowym.
Mead zauważył, że ludzie wchodzą ze sobą w interakcje w szczególny i jedyny w swoim rodzaju sposób. Znaki, które człowiek wysyła, odczytuje, odbiera i na które reaguje, mają charakter symboliczny, ponieważ znaczą to samo zarówno dla wysyłającego jak i dla odbierającego. Można powiedzieć, że są to znaki kulturowe. Dzięki naszemu mózgowi potrafimy nadawać wspólnie uzgodnione znaczenia dosłownie wszystkim naszym działaniom- mowie, mimice, pozycjom ciała, odległości, jaką zachowujemy wobec innych, stylowi ubierania się, czesania i niemal każdemu gestowi, jaki wykonujemy. Dlatego też, przebywając z ludźmi, czujemy się jak na scenie, ponieważ gdzieś w nas tkwi wiedza o tym, że inni odczytują nasze gesty oraz interpretują nasze zachowanie.
Na zachowanie wpływa obecność innych ludzi, ale przez to, oni w tym zachowaniu biorą udział. W toku interakcji partnerzy wykonują różne czynności, np. informują się, uśmiechają się do siebie, pomagają sobie w pracy itp. Niektóre postawy mogą być wywołane nieświadomie (przesądy) wtedy mają charakter obronny. Jednostka obciążona kompleksami wyniesionymi z dzieciństwa posługuje się często mechanizmami obronnymi, represjonuje swoje doznania, co utrudnia jej tworzenie zdrowych więzów społecznych.
Należy zwrócić uwagę, że w większości społeczeństw funkcjonuje norma wzajemności. I tak jednostka, która doznała ze strony partnera pomocy, życzliwości, obowiązana jest do tego samego. W roku 1964 E. Blau sformułował "zasadę równości", według której jednostka funkcjonując w grupie i przyczyniając się do jej rozwoju oczekuje podobnych korzyści ze strony grupy. Wymiana świadczeń między jednostką a grupą nie zawsze odbywa się na zasadzie równości. Jeżeli jednostka stwierdza, że dana relacja jest niekorzystna dla niej próbuje ją zmienić , np. mniej pracuje, domaga się lepszej oceny.
W stosunkach międzyludzkich istnieje wiele sposobów relacji prowadzących do powstawania różnego typu interakcji. Ludzi połączonych określonymi stosunkami, np. przyjaźni lub rywalizacji, można traktować jako dwa układy, między którymi występuje wymiana informacji. W wymianie tej role partnerów przekształcają się : najpierw partner A nadaje informacje, a potem partner B odbiera ją, potem B nadaje , a A odbiera itd. Informacje mają określoną treść i formę. Np. informacja nadana przez nauczyciela do ucznia "lubię cię" może być wyrażona słowem, spojrzeniem. Informacje transformowane są przez odbiorcę i informacja "lubię cię' może być odebrana "bardzo cię lubię". Odbiór i przetwarzanie informacji zależy od takich czynników jak osobowość jednostki, od jej poglądów, potrzeb. Inaczej przyjmuje informacje optymista inaczej ktoś kto widzi świat w czarnych kolorach..
W inny sposób przyjmuje osobnik dobrze przystosowany inaczej źle - np. uczeń trudny, który informację nauczyciela "nie podoba mi się twoje zachowanie" może odebrać "nie lubię cię" może zareagować zachowaniem agresywnym w stosunku do nauczyciela. Partnerzy odbierają określone informacje, przetwarzają i reagują na nie. Znaki , gesty są najistotniejszym nośnikiem interakcji.
Informacje przekazywane przez partnera możemy odczytać w różny sposób:
  • jako odbiór odpowiadający informacji,
  • jako odbiór podwyższający,
  • jako odbiór obniżający.
Postawa podnoszenia (rozwijania) innych polega na takim zachowaniu interpersonalnym, które w rezultacie doprowadza do zaspokojenia potrzeb partnera, jego samopoczucia, zainteresowań. Jest to przykładowo postawa matki do dziecka, która opiekuje się nim, pielęgnuje ale stawia mu rozsądne wymagania. Postawa ta łączy się z życzliwością, akceptacją, lecz także odpowiedzialnością za jego rozwój. Postawa ta ma związek z zasadą szacunku do innych. Jest n zazwyczaj związany ze stawianiem wymagań; im bardziej kogoś szanujemy, tym większe stawiamy mu wymagania.
Przedmiotem postawy podnoszenia są inni ludzie. Szczególną rolę postawa podnoszenia odgrywa w warunkach stałych kontaktów społecznych, w pracy z innymi ludźmi (np. rola rodziców, nauczycieli, lekarzy, dyrektorów), których funkcja sprowadza się do podnoszenia innych (np. chwalenie, pomoc, kontakt), obniżania (karanie, złośliwe zachowanie, brutalność), bądź utrzymania innych na aktualnym poziomie (zachowanie obojętne). Postawa podnoszenia ma związek z postawą społeczną jednostki, jest charakterystyczna dla określonych typów osobowości.
Postawa podnoszenia innych jest produktem zdrowej, dojrzałej emocjonalnie i społecznie osobowości, łączy się z pozytywnym obrazem własnej osoby i innych ludzi.
Reasumując w stosunkach międzyludzkich istotną rolę odgrywają następujące czynniki:
  • osobowość partnerów, struktura ich potrzeb i postaw,
  • role społeczne i pozycje, związane z zawodem, pozycją społeczną,
  • percepcja, tj. odbieranie, klasyfikowanie różnych informacji,
  • postawy emocjonalne oraz zachowania interpersonalne (zachowania podnoszące i obniżające).
Czynniki związane z osobowością i rolą społeczną występują zawsze, na ich podłożu kształtują się pozostałe. Osobowość i role społeczne można traktować jako czynniki strukturalne. Pozostałe czynniki bardziej zmienne zależne są od typów relacji.
Literatura:
1. W. Thibant, H. H. Kelly: The social psychology of groups. Wiley, New York 1959 s.10)
2. Z. Zaborowski: Psychologiczne problemy wychowania, Nasza Księgarnia, Warszawa 1977
Hanna Grzegrzółka
11. Więzi
Więź społeczna - relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą, zbiorowością, ośrodkami kontroli społecznej lub inną jednostką.
Typy:
  • więzi naturalne - dotyczą tych zbiorowości społecznych których podstawą powiazań i przynależności jest wspólne pochodzenie i pokrewieństwo
  • więzi zrzeszeniowe - tworzone są na zasadzie dobrowolności przez ludzi należących do organizacji społecznych i politycznych
  • więzi stanowione - narzucane z zewnątrz lub ustanawiane siłą
Zbiorowość społeczna - zespół ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje więź społeczna.
Najmniejszą formę zbiorowości stanowi para. Pary mogą być połączone więziami pokrewieństwa (ojciec-syn, matka-córka) więziami przyjaźni, zależnością służbową, stosunkiem pomocy.

12. Kultura

Pojęcie:

Kultura jest pojęciem wieloznacznym. Sam wyraz wywodzi się z jęz łac. culturus agria (uprawa ziemi) cultura - dbanie kształcenie pielęgnowanie. Najprościej zdefiniować kulturę jako wytwór myśli i działalności człowieka lub jako całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

Typy kultury:

Typy kultury mają charakter duchowy (symboliczny), materialny oraz społeczny (normatywny).
  • Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki, muzyki, literatury, filozofii, religii.
  • Kultura materialna obejmuje wytwory materialnej działalności człowieka np. architektura i wytwory codziennego użytku.
  • Kultura społeczna (normatywna) obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.
Rozróżniamy także kulturę elitarna i masową oraz alternatywną (jest wynikiem sprzeciwu wobec tradycji). Zgodnie z przyjętą nazwą adresaci tych kultur różnią się zajmowaną pozycją w społeczeństwie.

13. Uwarunkowania ekonomiczne

Informacje ogólne

Ekonomia, nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników produkcji, służących wytwarzaniu dóbr i usług zaspokajających te potrzeby.
Ekonomia stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: co produkować i w jakich ilościach? W jaki sposób produkować - przy pomocy jakich technik i technologii? Kto i w jakim stopniu będzie korzystał z wytworzonego produktu społecznego?

Historia ekonomii

Początki myśli ekonomicznej sięgają starożytności. Wtedy też użyta została przez Ksenofonta nazwa oikonomikos, w znaczeniu zasad, sposobów zarządzania gospodarstwem (majątkiem), przyjęta powszechnie od XVI w. dla określenia nauki o gospodarce. Rozważania ekonomiczne były częścią filozofii (rozumianej jako wszechnauka) i miały charakter etyczno-normatywny, oceniały, co jest dobre w życiu gospodarczym, a co złe i wskazywały, jak być powinno.
Średniowiecze nie przyniosło zasadniczych zmian w poglądach na zjawiska gospodarcze. Przedmiotem zainteresowań były nadal rolnictwo, rzemiosło,handel, pieniądz, źródła bogactwa, rozpatrywane teraz w kontekście etyczno-moralnych zasad religii chrześcijańskiej.
Istotny przełom w rozwoju myśli ekonomicznej przyniosła epoka renesansu. Sprzyjały mu zmiany klimatu intelektualnego, zachęcające do wnikliwych dociekań oraz głębokie przemiany sytuacji społeczno-gospodarczej. Te ostatnie polegały na znacznym przyspieszeniu rozwoju produkcji rolniczej, rzemieślniczej oraz handlu w wyniku nasilającego się procesu zastępowania gospodarki naturalnej przez gospodarkę rynkową (zapoczątkowanego przez zastąpienie daniny w naturze pieniężnym czynszem dzierżawnym) oraz w wyniku odkryć geograficznych. Stworzyło to zapotrzebowanie na wiedzę ekonomiczną odpowiadającą nowej sytuacji i potrzebom społecznym. Na pierwszy plan wśród zagadnień ekonomicznych wysunęły się problemy handlu, w tym zwłaszcza zagranicznego oraz pieniądza.
Powstał pierwszy zwarty zespół poglądów ekonomicznych zwany merkantylizmem, upatrujący źródeł bogactwa w kruszcu, zdobywanym przez handel, uważany za główną dziedzinę działalności gospodarczej, a w zakresie polityki gospodarczej opowiadający się za silnym protekcjonizmem, ograniczającym swobodę działalności gospodarczej jednostek.
Pierwszy system teoretyczny w historii myśli ekonomicznej to powstały w XVIII w. fizjokratyzm, uznający konieczność zgodności porządku gospodarczego z prawami naturalnymi i głoszący zasadę pełnej swobody działalności gospodarczej. Obok handlu interesował się on także produkcją (rolnictwo).
Wyodrębnienie ekonomii jako samodzielnej nauki dokonało się za sprawą A. Smitha, który dokonał (w II połowie XVIII w.) syntezy dotychczasowego dorobku myśli ekonomicznej, rozwinięcia i uzupełnienia pewnych jego elementów, tworząc w ten sposób spójną teorię ekonomiczną, której fundamentem był problem bogactwa. Stała się ona podstawą systemu poglądów ekonomicznych zwanych klasyczną szkołą angielską, której współtwórcą był także D. Ricardo. Do głównych osiągnięć tej szkoły zaliczyć należy rozwinięcie teorii rynku, teorii wartości opartej na pracy, sformułowanie praw rządzących podziałem produktu społecznego, gruntowną analizę istoty renty gruntowej.

Kierunki w ekonomii końca XIX i XX w.

Krytyka bądź kontynuacja osiągnięć ekonomii klasycznej doprowadziły w końcu XIX w. do powstania nowych kierunków: historycznego,subiektywistycznego i marksistowskiego.
  1. Historyczny
    Przedstawiciele kierunku historycznego krytykowali ekonomię klasyczną za ahistoryczne pojmowanie praw ekonomicznych. Doprowadziło ich to do negacji istnienia praw ekonomicznych i ograniczenia zainteresowań do badań historyczno-gospodarczych. Kierunek historyczny dał początek historii gospodarczej.
  2. Subiektywistyczny
    Kierunek subiektywistyczny, obejmujący trzy szkoły metodologiczne (psychologiczną szkołę austriacką, anglo-amerykańską szkołę neoklasyczną i matematyczną szkołę lozańską) dał początek współczesnej ekonomii rynkowej. Przedstawiciele tego kierunku rozwinęli badania popytu, które w połączeniu z klasyczną teorią podaży doprowadziły ich do sformułowania istoty i warunków równowagi gospodarczej i zasad działania mechanizmu rynkowego. Ich zasługą jest także rozwinięcie subiektywnej (zdeterminowanej przez czynniki psychologiczne) teorii wartości oraz zastosowanie matematyki w badaniach ekonomicznych.
  3. Marksistowski
    Kierunek marksistowski, na bazie klasycznej teorii wartości opartej na pracy i teorii podziału produktu społecznego sformułował teorię wartości dodatkowej wskazującą, że źródłem tej wartości jest nie opłacona praca robotników (wyzysk). Konsekwencją tego był pogląd o nieuchronności przejścia od kapitalizmu do socjalizmu, a później komunizmu - sprawiedliwego ustroju gospodarczego, opartego o społeczną własność środków produkcji, centralne planowanie, równość obywateli i podział produktu społecznego najpierw wg pracy, a później wg potrzeb. Miał to być system, w którym nie będzie wymiany ani pieniądza. Marksiści nie negowali istnienia praw ekonomicznych. Uważali jednak, że sposób ich działania zmienia się pod wpływem warunków historycznych.
Kierunek subiektywistyczny, nazwany później ekonomią neoklasyczną, rozwijał się w krajach o gospodarce rynkowej, koncentrując się jednak prawie do końca lat dwudziestych XX w. głównie na badaniu zachowań producentów i konsumentów (mikroekonomia).

Skutki wielkiego kryzysu gospodarczego

Wielki kryzys gospodarczy spowodował jednak konieczność spojrzenia na procesy gospodarcze w skali gospodarki jako całości (makroekonomia), powodując przełom i kolejne przyspieszenie rozwoju myśli ekonomicznej. Ogromne zasługi w tym zakresie położył J.M. Keynes, uznający konieczność aktywnego uczestnictwa rządu w procesach gospodarczych (interwencjonizm państwowy) w celu łagodzenia niekorzystnych skutków działania mechanizmu rynkowego, powodującego cykliczny rozwój gospodarki (cykl gospodarczy).
Podstawowymi problemami współczesnej ekonomii są: problemy bezrobocia i inflacji, równowaga i wzrost gospodarczy, rola rządu w procesach gospodarowania (planowanie czy liberalizm). Poglądy na te kwestie są zróżnicowane. Wśród nurtów współczesnej ekonomii największe znaczenie mają: keynesizm, (w swej odmianie umiarkowanej i skrajnej), nowa szkoła klasyczna i monetaryzm.

Czym jest ekonomia społeczna?

Ekonomia społeczna łączy cele społeczne i ekonomiczne, a jej istotę stanowiąprzedsiębiorstwa społeczne. Aspekt ekonomiczny takiego przedsiębiorstwa przejawia sięw tym, że musi funkcjonować na rynku jak każde inne. Stąd konieczność prowadzeniaw miarę regularnej działalności, podnoszenia własnej konkurencyjności czy istnienia choćbynielicznego, ale płatnego personelu. Natomiast wymiar społeczny wyraża poprzezpierwszeństwo celów indywidualnych i społecznych ponad zyskiem, który powinien byćprzeznaczony na maksymalizację korzyści społecznych np. przez dostarczanie wysokiejjakości usług lub działanie na rzecz rozwoju lokalnej społeczności. W praktyce wygląda totak, że przedsiębiorstwo społeczne doszkala swoich pracowników albo organizuje festyn dlamieszkańców. Dlatego ważną funkcją ekonomii społecznej jest nie tylko działalnośćhandlowa czy produkcyjna, ale integracja i rozwój społeczności, a przedsiębiorstwospołeczne działa nie dla zysku, tylko dla ludzi.

Instytucje ES

W Polsce można wyróżnić 4 podstawowe typy przedsiębiorstw społecznych:

1. Instytucje starej ekonomii społecznej – są to spółdzielnie: mieszkaniowe, pracy,rolnicze oraz spółdzielcze banki i kasy oszczędnościowo-kredytowe. Ich celem jestdostarczanie dóbr i usług wykraczających poza potrzeby własnych członków.

2. Instytucje III sektora – fundacje i stowarzyszenia, które dla realizacji celówspołecznych prowadzą działalność gospodarczą lub odpłatną.

3. Nowe instytucje „ekonomii społecznej” – do tej grupy zaliczają się:
  • Spółdzielnie socjalne – ich głównym założeniem jest społeczna i zawodowareintegracja członków. Spółdzielnie socjalne są zakładane przez osoby z grupzagrożonych wykluczeniem społecznym np. bezrobotnych, niepełnosprawnych,uchodźców. Spółdzielcy wspólnie prowadzą przedsiębiorstwo, co pozwala zaspokoić ichpotrzeby ekonomiczne i społeczne.
  • Zakłady Aktywności Zawodowej – są tworzone w celu zatrudnienia osóbniepełnosprawnych i przygotowania ich do podjęcia pracy na otwartym rynku. ZAZ niejest samodzielną formą prawną – jest finansowo i organizacyjnie wydzieloną jednostką,jaką mogą powołać instytucje i organizacje, których statutowym zadaniem jestrehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych.
  • Centra Integracji Społecznej oraz Kluby Integracji Społecznej − zostały powołaneprzepisami ustawy o zatrudnieniu socjalnym w 2003 r. CIS i KIS mogą być zakładaneprzez sektor publiczny oraz organizacje pozarządowe. Ich celem jest reintegracjazawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
  • Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych - ubezpieczają swoich członków nazasadzie wzajemności. TUW nie są nastawione na zysk, a swoim członkom oferująochronę ubezpieczeniową w zamian za składki członkowskie, które pokrywająwypłacone świadczenie i koszty działalności.
  • Warsztaty Terapii Zajęciowej – podobnie jak ZAZ, WTZ nie są samodzielną formąprawną, ale wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówką. Ich zadaniem jestrehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych i niezdolnych do podjęciapracy. WTZ mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia i inne podmioty.Ustawodawca dopuszcza istnienie w WTZ dochodu ze sprzedaży produktów i usługwykonanych podczas zajęć, ale zgodnie z przepisami, działalność WTZ ma charakterniezarobkowy.

​4. Instytucje hybrydowe – są to przedsięwzięcia ekonomii społecznej, których w ogóle nie można wyodrębnić w kategoriach podmotowych. Do tej grupy można zaliczyć przedsięwzięcia, które mogą działać w formie różnego rodzaju partnerstw lub charakter ich działalności realizuje cele społeczne. Takie przedsięwzięcia mogą funkcjonować zarówno w formie wyodrębnionych podmiotów prawnych (np. związków stowarzyszeń czy spółdzielni osób prawnych) lub w oparciu o sformalizowane porozumienia.
/http://www.fres.org.pl/node/11

 14. Technika
- ogół środków i czynności wchodzących w zakres działalności ludzkiej związanej z wytwarzaniem dóbr materialnych. Wraz z rozwojem techniki oraz postępem nauki nastąpiło rozszerzenie pojęcia technika na nauki techniczne (m.in. maszynoznawstwo, materiałoznawstwo), działania produkcyjne (technologia), a niekiedy nawet na nauki wspomagające technikę (np. fizyka techniczna).
/Encyklopedia WIEM
 15. Gospodarka
- całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie (gospodarka regionalna), kraju (gospodarka narodowa) lub na całym świecie (gospodarka światowa). Działalność ta polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. Najprostszy podział gospodarki wyróżnia trzy sektory: usługi, przemysł,rolnictwo.
Gospodarka według Lawrence'a Lessiga polega na samowystarczalnej lub trwałej praktyce wymiany. Pod pojęciem "praktyki wymiany" rozumie on sytuację, gdy:
  • A daje coś B.
  • B (pośrednio lub bezpośrednio) daje coś w zamian.
  • Powtórka.
Lawrence Lessig wyróżnia typy gospodarek:
  • Gospodarka komercyjna
Lawrence Lessig przez pojęcie gospodarki komercyjnej rozumie taką gospodarkę, w której głównym i podstawowym warunkiem wymiany jest cena, bądź ogólnie ujmując pieniądze. Jest oczywistym żądanie opłaty za zakup danego produktu czy usługi.
  • Gospodarka dzielenia się
Jest ona przeciwna do gospodarki komercyjnej. Jedynym warunkiem niewłaściwym, nieodpowiednim są właśnie pieniądze. Lessig opisuje to na przykładzie spędzonego czasu z przyjacielem. Nie powinniśmy za ten czas wymagać pieniędzy, gdyż wtedy przyjaźń nie będzie już przyjaźnią, a zwykłą transakcją. Przykładem (na razie hipotetycznym) w skali globalnej byłaby gospodarka oparta na zasobach.
  • Gospodarka hybrydowa
Opiera się ona na gospodarkach komercyjnych i gospodarkach dzielenia się jednocześnie, dzięki czemu zwiększa się wartość obu. Warunkiem dobrego prosperowania hybrydy jest zachowanie odrębności gospodarek. W przypadku, gdy uczestnicy gospodarki komercyjnej zaczną się postrzegać jako narzędzia gospodarki dzielenia się, jest możliwość, iż obniżą się ich oczekiwania w związku z zyskiem ekonomicznym, natomiast gdy uczestnicy gospodarki dzielenia się zaczną ją widzieć jako gospodarkę komercyjną, mogą przestać mieć ochotę na współdziałanie.

16. Polityka wewnętrzna

Każde państwo prowadzi kilka różnorodnych form polityki. Jest zarówno polityka zagraniczna, jak i polityka wewnętrzna. Jedna od drugiej bardzo się różnią i dotyczą odmiennych zagadnień.
Różnice są tak duże, że wręcz nijak nie da się tych dwóch zagadnień połączyć. Czym zatem zajmuje się polityka wewnętrzna państwa? Na czym ona polega i czego dotyczy? To ważne pytania i warto sobie na nie odpowiedzieć. Polityka wewnętrzna danego kraju to ta dziedzina działalności państwa, która koncentruje się na samej sytuacji, rozwiązaniach systemowych i rozwoju. Polityka wewnętrzna zajmuje się zagadnieniami dotyczącymi edukacji i szkolnictwa.
Podejmuje kwestie ewentualnych reform w tej dziedzinie i warunków finansowania, czy dofinansowywania. To również dział opieki zdrowotnej, sądownictwa, systemu sprawiedliwości. Wszystko to wymaga państwowych regulacji i nadzoru. Do tego dochodzą jeszcze zagadnienia finansowe, których odpowiednie prowadzenie pozwoli na zadowolenia obywateli i sprawne funkcjonowanie kraju. Chodzi mianowicie o gospodarkę wewnętrzną i system podatkowy.To ważne obszary funkcjonowania każdego państwa, ponieważ pozwalają na utrzymanie wszelkich państwowych instytucji i sfinansowanie usług dla obywateli. Dobrze prowadzona polityka wewnętrzna może podnieść państwo w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji.
/http://www.projektpis.pl/nowosci-polityczne/wewnetrzna-polityka-panstwa

17. Polityka zagraniczna

- wszelkie działania danego państwa mające na celu realizację jego interesów w stosunkach z innymi państwami, zapewnienie mu bezpieczeństwa międzynarodowego oraz ochronę interesów jego obywateli w innych państwach.
To także działania prowadzone przez władze państwa na arenie międzynarodowej, zmierzające do realizacji określonych zadań poprzez współprace z innymi krajami lub wywieranie na nie nacisku.
każde państwo za pomocą polityki zagranicznej realizuje na arenie międzynarodowej swoje cele i interesy. Polityka zagraniczna jest ściśle powiązana z polityką wewnętrzną. Jest to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw. Każde państwo zabiega o realizację określonych interesów. Muszą one uwzględniać interes narodowy. Jest on określany przez elity polityczne, władzę wykonawczą, grupy nacisku (biznes, przemysł), opinię publiczną. Interes narodowy to po prostu żywotne interesy państwa i obywateli ułożone hierarchicznie, według przyjętego systemu wartości. Realizacja interesu narodowego na arenie międzynarodowej koliduje często z interesami innych państw i wymaga podjęcia odpowiednich działań w polityce zagranicznej.
Polityka zagraniczna – działania prowadzone przez władze państwa na arenie międzynarodowej, zmierzające do realizacji określonych zadań poprzez współprace z innymi krajami lub wywieranie na nie nacisku.
Polityka zagraniczna zwykle jest kształtowana tak, aby chroniła narodowe interesy państwa, bezpieczeństwo, cele ideologiczne oraz dobrobyt ekonomiczny. Może to mieć miejsce za pomocą pokojowej współpracy z innymi narodami lub poprzez agresję, wojnę i wyzysk.
Wiek XX przyniósł niesłychany wzrost znaczenie polityki zagranicznej wraz z powstaniem możliwości wzajemnego współdziałania niemal wszystkich narodów w takiej czy innej formie dyplomatycznej.
Polityka zagraniczna – prowadzona jest przez upoważnione organy państwa jako polityka zewnętrzna. Jest to w znaczeniu sensu largo zorganizowany wysiłek państwa na zewnątrz podporządkowany realizacji jego interesów. Polega na kształtowaniu otoczenia państwa na korzyść modyfikowania sytuacji niekorzystnych.
Władza wykonawcza realizuję politykę zagraniczną państwa poprzez ministerstwo spraw zagranicznych wraz ze stojącym na jego czele członkiem Rady Ministrów, ministrem spraw zagranicznych.

18. Zdrowie

Jedną z zasadniczych funkcji opiekuńczych państwa a także zdobyczy cywilizacyjnych juest ochrona zdrowia. Profesor Uniwersytetu Yale, C.-E.A. Winslow, zaproponował w roku 1920 następującą definicję: “zdrowie publiczne jest nauką i sztuką zapobiegania chorobom, przedłużania życia, promowania zdrowia i sprawności fizycznej poprzez zorganizowane wysiłki na rzeczhigieny środowiska, kontroli chorób zakaźnych, szerzenia zasad higieny osobistej, organizowania służb medycznych i opiekuńczych w celu wczesnego rozpoznawania, zapobiegania i leczenia oraz rozwijania takich mechanizmów społecznych, które zapewnią każdemu standard życia umożliwiający zachowanie i umacnianie zdrowia".

Definicja Światowej Organizacji Zdrowia

Zdrowie publiczne jest to zorganizowany wysiłek społeczny, realizowany głównie przez wspólne działania instytucji publicznych, mający na celu polepszenie, promocję, ochronę i przywracanie zdrowia ludności. Obejmuje, między innymi, takie rodzaje działalności jak analizę sytuacji zdrowotnej, nadzór zdrowotny, promocję zdrowia, zapobieganie, zwalczanie chorób zakaźnych, ochronę środowiska i sanitację, działania przygotowawcze na wypadek katastrof i nagłych sytuacji zdrowotnych i medycynę pracy.

Definicja Międzynarodowego Stowarzyszenia Epidemiologów

W słowniku epidemiologii wydanym przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Epidemiologów (IEA) zdrowie publiczne definiuje się jako zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz ochrony, promowania i przywracania ludziom zdrowia, a wszelkie programy, świadczenia i instytucje zajmujące się tą problematyką są ukierunkowane na zapobieganie chorobom i potrzeby zdrowotne populacji jako całości.
W definicji tej widać połączenie nauki, umiejętności skierowanych na utrzymanie i poprawę stanu zdrowia całego społeczeństwa poprzez wspólne działanie. Jednak działania te ulegają ciągłym zmianom, które spowodowane są między innymi rozwojem technologii. Cele pozostają jednak te same, a są nimi zmniejszenie liczby zachorowań, przedwczesnych zgonów, profilaktyka.

Zdrowie jako wartość społeczna

Patrząc wstecz na postępujący w świecie na przestrzeni prawie całego minionego stulecia rozwój systemów ochrony zdrowia należy podkreślić, że w większości krajów świata cała ochrona zdrowia łącznie z opieką medyczną traktowana była w całości jako dobro publiczne, w związku z czym starano się ograniczyć indywidualną odpowiedzialność finansową użytkowników.
Zdrowie publiczne jest instytucją społeczną i oznacza po prostu zdrowie ludności. Myślą przewodnią lat 80. w rozwoju systemów ochrony zdrowia w świecie było uznanie zdrowia za dobro publiczne, a nie indywidualne. Zdrowie publiczne obejmuje szeroki zakres działań wielodyscyplinarnych wiążących się z różnymi aspektami zdrowia ludzi, jego ochroną, umocnieniem i poprawą, oceną potrzeb zdrowotnych populacji oraz sposobami ich zaspakajania. Zajmuje się nie tylko zdrowiem jednostki, ale także zdrowiem wszystkich ludzi oraz jego uwarunkowaniami zarówno negatywnymi, jak i pozytywnymi, czyli działaniami prozdrowotnymi umacniającymi zdrowie.
Uznanie zdrowia za wspólne dobro publiczne oznaczało w praktyce przyjęcie zasady solidaryzmu i współodpowiedzialności wszystkich za finansowanie wydatków na zdrowie z budżetu państwa. Przyjęta w licznych krajach forma finansowania wydatków na opiekę zdrowotną poprzez powszechne ubezpieczenia zdrowotne jest specyficzną formą zasady solidaryzmu i współodpowiedzialności. Umiejscowienie zdrowia wysoko w hierarchii wartości człowieka oraz przypisywanie mu wartości społecznej powoduje, iż staje się ono obiektem zainteresowania nie tylko stron bezpośrednio uczestniczących, pacjent, ale i państwa. Jak zauważa jeden z wybitnych ekonomistów ochrony zdrowia naszych czasów R. Freeman: [...] Zdrowie liczy się bardziej niż kiedykolwiek. Stało się ono jednym z podstawowych przedmiotów troski współczesnych zachodnich społeczeństw. Mowa tu o zainteresowaniu zdrowiem nie tylko jednostek, które chcą się nim cieszyć, ale również ze strony podmiotów zaangażowanych w proces finansowania usług medycznych.
Przez stulecia praktycznie wszystkie rządy państwa akceptowały swą odpowiedzialność za systematyczny rozwój ochrony zdrowia i opieki medycznej nad swoimi obywatelami. Dotyczyło to zarówno opieki profilaktycznej, jak i leczniczej i miało na celu zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego wszystkim obywatelom. Wszystkie rządy czuły się współodpowiedzialne za funkcjonowanie i rozwój przyjętego systemu ochrony zdrowia, czy to narodowej służby zdrowia, ubezpieczeń zdrowotnych, systemu centralnie planowanego czy systemu opartego na świadczeniach udzielanych przez podmioty prywatne.

Podstawowe funkcje zdrowia publicznego

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje podstawowe funkcje zdrowia publicznego (Essential public health functions) [3] jako funkcje władz zdrowia w zakresie (1) monitoringu,ewaluacji i analizy stanu zdrowia, (2) nadzoru epidemiologicznego, badania i zwalczania zagrożeń dla zdrowia publicznego, (3) promocji zdrowia, (4) udziału społeczeństwa w rozwiązywaniu zagadnień zdrowia, (5) rozwoju polityki zdrowotnej i bazy instytucjonalnej dla planowania i zarządzania zdrowiem publicznym, (6) umacniania prawodawstwa zdrowotnego i możliwości jego wdrażania, (7) ewaluacji i promocji równego dostępu do świadczeń zdrowotnych, (8) rozwóju kadr i szkolenia w dziedzinie zdrowia publicznego, (9) zapewnienia jakości świadczeń zdrowotnych indywidualnych i w środowisku, (10) badań naukowych w zakresie zdrowia publicznego, (11) zmniejszenia niekorzystnego wpływu na zdrowie sytuacji nagłych i katastrof.

 19. Oświata
– pojęcie "oświata" używane jest często zamiennie z wyrażeniem "system oświaty". Według Słownika Pedagogicznego W. Okoniajest to działalność ogółu powiązanych ze sobą placówek i instytucji zajmujących się upowszechnianiem kształcenia, wychowaniem bezpośrednim i pośrednim, umożliwiając obywatelom zdobywanie ogólnego i zawodowego wykształcenia oraz zapewniając możliwość wszechstronnego rozwoju osobowości, które są niezbędne przyszłemu obywatelowi. Ważnym elementem systemu oświaty jest odnoszenie historycznych doświadczeń społecznych do teraźniejszych w celu stworzenia jak najlepszych warunków życia i rozwoju dla przyszłości społeczeństwa.
System oświaty tworzą:
  1. System szkolny obejmujący szkoły ogólnokształcące, zawodowe i wyższe.
  2. System wychowania w okresie przedszkolnym.
  3. System kształcenia i wychowania równoległego lub pozaszkolnego.
  4. System kształcenia i wychowania poszkolnego.
20. Bezpieczeństwo socjalne
- to państwowa gwarancja zaspokojenia potrzeb społecznych ludzi spowodowanych ryzykiem socjalnym, np. bezrobociem, niepełnosprawnością, biedą, zdarzeniami losowymi. Realizacja celów bezpieczeństwa socjalnego jest możliwa dzięki różnorodnym narzędzom socjalnym, prawnym i instytucjonalnym - np. poprzezubezpieczenia społeczne, ochronę zdrowia, system pomocy społecznej, rehabilitację inwalidów itp.
Bezpieczeństwo socjalne rozpatrujemy w aspektach:
  • materialnym, czyli zapewnienie obywatelom niezbędnych do życia środków, poprzez danie mu pracy lub świadczenia socjalnego, zapewnienia mu ochrony zdrowia, edukacji itp.
  • społecznym, czyli zapewnienie ładu społecznego poprzez spójny system praw na wypadek trudnej sytuacji życiowej obywateli oraz w razie zagrożenia ich życia.

Państwo opiekuńcze (ang. welfare state), także: państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego – koncepcja państwa oraz społeczeństwa powstała pod wpływem tzw.ekonomii dobrobytu, ukształtowana po II wojnie światowej. Była głoszona w szczególności w latach 50.-80. XX wieku. Państwo opiekuńcze to państwo kapitalistyczne z silnym interwencjonizmem państwowym, będącym przeciwieństwem liberalizmu ekonomicznego, ma kłaść szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych.

Cele państwa socjalnego

Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie. Stąd powszechny dostęp do państwowego szkolnictwa i służby zdrowia, osłony socjalne w postaci ulg różnego rodzaju, zasiłki dla bezrobotnych, budownictwo komunalne, wyższe emerytury i renty, dotacje do eksportu itp. Wydatki socjalne finansowane są wysokimi podatkami. Współcześnie duża część wydatków realizowana jest poprzez finansowanie organizacji pozarządowych
W analizach porównawczych modeli państwa dobrobytu rozwinięto rozmaite typologie. Esping-Andersen rozróżnia na przykład trzy typy państwa dobrobytu: reżimy liberalne (np. USA), reżimy konserwatywne (np. Niemcy) oraz reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja). Kategoryzacja ta bazuje na trzech czynnikach: zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy.

Klasyfikacja rezydualna i instytucjonalna

Harold L. Wilensky i Charles N. Lebeaux w książce pt. Industrial Society and Social welfare (Społeczeństwo przemysłowe i pomoc socjalna) przedstawili dwie koncepcje welfare state, które dominują w USA.
Pierwsza z nich to:
  1. Koncepcja rezydualna polega na tym, że rodzina i rynek w normalnym społeczeństwie zaspokajają potrzeby socjalne ludzi. Czasem pojawia się też trzecia struktura występująca w postaci socjalnej - gdy dwie pierwsze struktury mają problem z funkcjonowaniem, życie rodzinne jest zakłócone, a w gospodarce panuje kryzys. Ta koncepcja była popularna w Stanach Zjednoczonych przed kryzysem w 1929 roku, ponieważ lepiej przystawała do tradycyjnej amerykańskiej ideologii odpowiedzialności jednostkowej.
  2. Koncepcja instytucjonalna polega na zaspokojeniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych. Pomoc socjalna jest normalną i akceptowalną funkcją nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego. Przyjęcie pomocy nie może nikogo stygmatyzować, należy pomagać jednostkom w samorealizacji. Socjaldemokratyczne wartości takie jak: bezpieczeństwo, równość, humanitaryzm tworzą pojęcie "klasy nieszczęśliwców".
W praktyce Stanów Zjednoczonych realizuje się koncepcję pośrednią, ponieważ używane są obydwie koncepcje. Wilensky i Lebeaux nie zgadzają się z twierdzeniem, że umacnianie się drugiej koncepcji podważa indywidualistyczny charakter amerykańskiej struktury społecznej i kultury. Kilka lat później typologię Wilensky'ego i Lebeaux wzbogaciłRichard H. Titmuss, dodając do niej przemysłowy model osiągnięciowo-wykonawczy. W modelu tym "potrzeby socjalne zaspokajane są na podstawie merytokratycznej, na podstawie osiągnięć w pracy i wydajności"

Klasyfikacja polityczna

  1. Liberalne welfare state - przykładami tego są USA, Kanada i Australia. W tych krajach pomoc socjalna jest bardzo skromna, a ludzie którzy ją przyjmują uważani są za nieudaczników. Pomoc socjalna przyjmowana jest przez ludzi o niskich dochodach, których jest jednak niewielu. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo-politycznemu, jego dekomodyfikacja jest niska.
  2. Konserwatywne (korporacjonistyczne) welfare state - przykładami są Niemcy, Austria, Francja, Włochy. W tych krajach prawa socjalne nabywało się przez różnice statusowe, co było uwarunkowane dziedzictwem korporacjonistyczno-państwowym oraz spuścizną po feudalizmie. To państwo nadawało te prawa. Na kształtowanie modelu miał wpływ socjalizm oraz kościół, który mimo pewnych oporów, jednak poparł państwo opiekuńcze jako instytucję pomocniczą. Dekomodyfikacja jest w tym reżymie średnia.
  3. Socjaldemokratyczne welfare state - w tym państwie dekomodyfikacja jest bardzo wysoka. Tutaj przykładem są kraje skandynawskie, gdzie pomoc socjalną przyjmują nie tylko klasy robotnicze, ale też klasy średnie. W tych krajach odrzucony jest dualizm państwa i rynku. Państwo chce zapewniać jak najwyższe standardy a nie tylko pomoc najuboższym. Ideałem w tym wzorze jest rozwój niezależności jednostkowej. Państwo swą odpowiedzialnością obejmuje wszystkie osoby w państwie od tych najmłodszych aż po ludzi starszych, biednych, bezrobotnych. Państwo kładzie bardzo duży nacisk na łączenie pomocy socjalnej i pracy. Koszty utrzymywania tego uniwersalistycznego, socjaldemokratycznego i dekomodyfikacyjnego systemu pomocy socjalnej są bardzo wysokie, tak wysokie, że zagrożone akumulacją.

Klasyfikacja transferowa

James Buchanan zbudował typologię welfare state opartą na sposobach dokonywania transferów przez państwo. Wyróżnił on dwa typy państwa:
  1. Państwo socjalistyczne, bierze na siebie zadanie zapewnienia ludziom dóbr i usług wcześniej przez siebie wyprodukowanych.
  2. Państwo transferowe, nie dostarcza ludziom dóbr i usług, ale każe płacić jednym podatki, aby następnie oddać je w postaci pomocy socjalnej dla drugich.
  • Welfare state - w którym transfer pomocy socjalnej dokonuje się zgodnie z wyraźnie zdefiniowanymi normatywnymi zasadami ustalonymi w procesie ustawodawczym.
  • Państwa przemiałowego (churning state - określenie Anthony'ego de Jasaya) – siła przetargowa rozmaitych interesów decyduje od kogo i w jakiej wysokości bierze się podatki, a następnie komu się je transferuje, stąd określenie "społeczeństwo przemiałowe"

Krytyka

Idea państwa opiekuńczego krytykowana jest przez ekonomistów neoliberalnych i skrajnie lewicowych. Lewicowi krytycy akcentują klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Według Leszka Balcerowicza państwo tworzy klientów systemów społecznych na czym traci najbardziej młodzież i kobiety. Mart Laar uważa, że model ten uzależnia od siebie ludzi. Stanisław Kwiatkowski (z Instytutu Misesa) pisze na Kryzys Blogu, że "finansowanie państwa dobrobytu wymaga deficytów budżetowych", co według niego jest równoznaczne z napędzaniem inflacji


Takie małe wyjaśnienie:
Linki w menu przenoszą do źródłowego dokumentu na dysku Google w trybie edycji, ale tylko dla tych osób, które mają nadane prawa dostępu i do modyfikacji

0 komentarze:

Prześlij komentarz

Subskrybuj: Komentarze do posta (Atom)

.