Socjotechnika, czyli inżynieria społeczna

Inżynieria społeczna, inżynieria socjalna, socjotechnika, (ang. Social engineering) w politologii, socjologii i marketingu to zespół technik służących osiągnięciu określonych celów poprzez manipulację społeczeństwem. Osoba posługująca się inżynierią społeczną sądzi, że cel, do którego dąży jest ważniejszy niż prawda czy niezależność myślenia osób poddawanych manipulacji. Socjotechnika odwołuje się do emocji człowieka i stara się uśpić ludzki rozum. Często manipulator stara się przekonać odbiorcę jego przekazu do swoich idei nawet kosztem nieetycznego odrywania ich od rzeczywistości, bo sądzi on, że cel jego działalności uświęca takie środki.

Proces tworzenia porządku społecznego wymaga świadomego wywierania nacisku na przyswajanie wzorców kulturowych, tworzenia podstawowych wartości czy akceptowania norm społecznych. Socjotechnika w odniesieniu do grup społecznych bądź też całego społeczeństwa dotyczy racjonalnego działania ukierunkowanego na przywiązanie do określonego sposobu pojmowania rzeczywistości. Bardzo ważnym aspektem omawianego zjawiska jest problem wartościowania i subiektywnego stymulowania właściwych postaw, celów godnych realizacji i idei, którą należy urzeczywistnić.

Synonimem socjotechniki jest pojęcie inżynierii społecznej, która zajmuje się możliwościami przebudowy społeczeństwa. Według A. Podgóreckiego i jego kontynuatorów socjotechnika jest określana jest jako:

1 techniczne możliwości nauk społecznych i planowania i skutecznego kreowania zmian społecznych
2 celowe postępowanie, którego efektem mają być potrzebne systemowi sterującemu zmiany w obiekcie sterowanym.
3 nauka praktyczna, której przedmiotem jest celowe postępowanie, a zadaniem projektowanie oparte na przyjętym systemie wartości uznanych twierdzeń teoretycznych.

Kolejną próbę zdefiniowania terminu socjotechnika podjął M.K. Mlicki. Według badacza termin inżynierii społecznej należy rozumieć, przez zespół dyrektyw dotyczących racjonalnych i celowych przemian społecznych mających podwaliny w ocenach i wartościach. Celowość i racjonalność należy tu rozpatrywać punktu widzenia obiektu sterującego. Z kolei J. Goćkowski mówi o socjotechnice, jako metodzie budowania i przekazywania reguł oddziaływania na grupy i jednostki w celu nauczenia adaptacji cywilizacyjnej. Chodzi tu o opracowane sposoby socjalizacji. Podobieństwo do procesu socjalizacji jest tym większe, im silniejsze jest dążenie do jego doskonalenia. Zwracając uwagę na relacje pomiędzy socjotechniką a władzą, Goćkowski wskazuje, że oddziaływanie socjotechniki na grupy i jednostki jest środkiem walki o zdobycie, utrzymanie, umocnienie i rozszerzenie oraz przekształcenie kontroli i decydowania o losie innych jednostek, przez co zasługuje na miano władzy politycznej. Natomiast T. Koćkowski dzieli termin na:

• socjotechnikę pierwszego stopnia polegającą na tworzeniu zespołu bodźców, które skłaniają ludzi do określonych zachowań przy bezpośrednim wykorzystaniu systemu kar i nagród;
• socjotechnikę drugiego stopnia definiowanej, jako sposobu wytwarzania w ludziach określonej motywacji lub kształtowania odpowiednich cech osobowości.

Końcowym założeniem przyjętej przez Koćkowskiego założenia jest zbliżone oddziaływanie w obu przypadkach, z tą różnicą, że socjotechnika drugiego stopnia polega na niebezpośrednim oddziaływaniu przy użyciu norm prawnych poprzez ich internacjonalizację w świadomości jednostki.

Resumując, w myśl zaprezentowanych definicji socjotechnika nie obejmuje wszystkich zmian społecznych, wynikających ze zbiorowej lub indywidualnej działalności ludzkiej, lecz tylko te które są wynikiem świadomej działalności. Najbardziej interesujące są procesy, do których powstania przyczyniły się celowe działania stymulujące lub gdy omawiane zjawiska były spowodowane zamierzonymi zmianami społecznymi.

Głównym zadaniem socjotechniki jest wywołanie nacisku na wywołanie pożądanych zachowań w obiektach wpływu. Próby narzucenia zmian w porządku społecznym mają to do siebie, że zamierzone cele nie zawsze są możliwe do zrealizowania. Często skutek działań socjotechnicznych może być odwrotny od zamierzonego. Bardzo dużo do zrozumienia samego procesu manipulacji wniosły rozważania M. Foucaulta. Poglądy uczonego wykazują, że mechanizmów samego oddziaływania należy szukać w całym organizmie społecznym. Uczony w swych pracach opisuje, w jaki sposób mechanizmy ekskluzji i represji zyskały logikę i w jaki sposób reagowały na faktyczne potrzeby najniższych komórek społecznych. Wykonawcy tych mechanizmów znajdują się w najniższej położonych warstwach społecznych w bezpośrednim otoczeniu rodziny, krewnych, lekarzy i nauczycieli.

W pewnej chwili omawiane mechanizmy władzy ulęgając pewnym przekształceniom stały się użyteczne w polityce i ekonomicznie dochodowe. Od tego momentu mikrotechnika władzy stała się narzędziem elit wykorzystywanym do manipulacji. Wyższych sfer społecznych nie obchodzą przestępcy, ponieważ ich karanie i resocjalizacja nie ma większego sensu. Natomiast z całości procesów pozwalających zachować kontrolę, karać, reformować przestępcę płynie pożytek związany z funkcjonowaniem systemu polityczno - gospodarczego jako całości. Zatem sojotechnika stanowi proces, w którym bardzo trudno określić konkretne podmioty oddziaływania, ponieważ przenika przez cały organizm społeczny a fukcjonalnymi wobec niego mogą być elementy najniższego szczebla zainstycjunalizowania społecznego.

Uczestnictwo w procesie odbywa się na ogół bez wiedzy on samym fakcie manipulowanych podmiotów oraz bez świadomości o wywieraniu wpływu przez podmioty władzy. Zatem proces sojotechniczy odbywa się mimowolnie, ponieważ podmioty, które mają wpływ na społeczeństwo wykorzystują relacje w nim zachodzące podtrzymując lub tworząc nowe instytucje z nim związane, bądź też wykorzystują wiedzę o łańcuchach przyczynowo skutkowych zjawisk społecznych. Takie ujęcie efektywności, przewidywalności i świadomości wywierania wpływu w procesie socjotechniczny ma zasadnicze ograniczenia. Dzieje się tak, ponieważ mamy świadomość zachodzenia pewnego procesu i dostrzegamy jego efekty, lecz opisanie przebiegu i jego głównych inspiratorów jest znacznie bardziej skomplikowane.

Socjotechnika jest nauką praktyczną zajmującą się formułowaniem reguł działania wynikających z zależności przyczynowo - skutkowych i założenia określonych skutków społecznych. Przedmiotem działania socjotechniki są wzory zachowań społecznych i postaw ludzkich. W klasycznym ujęciu przekaz socjotechniczny można sprowadzić do trzech form:

• działania perswazyjne - za pomocą, których system sterujący wpływa na zmianę poglądów oraz postaw jednostki manipulowanej. Taki przekaz charakteryzuje duży stopień jawności intencji nadawcy a także wyrazistością wykładników perswazji;
• działania manipulacyjne, poprzez które usiłuje zmienić poglądy, zachowania i postawy wbrew woli jednostki sterowanej lub bez jej wiedzy;
• działania facylitacyjne mające na celu stworzenie realnych sytuacji, które mogą ułatwić kształtowanie nowych poglądów i postaw ludzi.

Przekaz socjotechniczy zawiera informacje dotyczące sposobu przejmowania gry politycznej i reguł nią kierujących. W tym ujęciu jest bardziej uniwersalny i sprzyja stabilnej zmianie porządku społecznego. I tak oprócz przekazu uniwersalnego związanego z długotrwałymi celami należy wyróżnić działania o celach specyficznych, które są charakterystyczne dla określonych nadawców i mieszczą się w ramach interpretacji reguł gry politycznej.

Socjotechnika jest nastawiona na dążenie do osiągnięcia optymalnego celu związanego z przekształceniem społeczeństwa zgodnie z założonymi wartościami. Zatem możemy definiować ją, jako proces reprodukcji rozszerzonej, niezadowalający się kopiowaniem istniejącego porządku z wszystkimi mankamentami. Socjotechnika zakłada możliwość poprawy świata, choć wizja wartości, które społeczeństwo powinno w tym celu zinternalizować może być różnorodna.

Autor: Anna Zajęcka
Bibliografia
A. Podgórecki, Zasady socjotechniki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
P Pawełczyk, Socjotechniczne aspekty gry politycznej Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa 2000.

źródło: http://mfiles.pl/pl/index.php/Socjotechnika